OCAK2022
Zekeriya Şimşek
Karantinalı Despina’dan Mustafa Kemal’e
Karantinalı Despina’dan Mustafa Kemal’e
Bazı kişileri konuşuruz ama haklarında bilgimiz yoktur. Karantinalı Despina’da böyledir. Kimdir, pek bilmeyiz ama dilimize pelesenk olmuştur. Karantinalı Despina’yı tanımanın adresi Attila İlhan’ın ilk baskısı 1968’de yapılan Yasak Sevişmek adlı kitabında yer alan beş bölümlük “bir özge muammer bey” şiirinin üçüncü bölümüdür:
bir gül takıp da sevdâlı her gece saçlarına
çıktı mı deprem sanırdın 'kara kız' kantosuna
titreşir kadehler camlar kırılır alkışlardan
muammer bey'in gözdesi karantina'lı despina
çapkın gülüşü şöyle faytona binişi kordelia'dan
ne kadar başkaydı her kadından her bakımdan
sınırsız bir mutlulukta uyuturdu muammer bey'i
ustalıkla damıttığı o tantanalı aşklarından
işgal altüst etti nasıl da izmir'de her şeyi
öğrendi kullanmasını despina bu yanlış geceyi
körfezde parıldayan yunan zırhlılarına karşı
miralay zafiru'la ispilandit palas'ta sevişmeyi
gemi sinyallerinin gece bahçelere yansıması
havuzda samanyolunun hisarbuselik şarkısı
demlendikçe yalnızlığı aydınlanıyor muammer bey
olmayacak şey bir insanın bir insanı anlaması
Hikâye, bir yasak aşktır, başrollerde Destina ve.
Ve’den sonraki isim?
Despina’nın güce taptığını, İzmir’in işgali sonrası Miralay Zafiru’yla birlikteliğini ihanet olarak gömdük yüreğimize. Dönem İzmir’inin önde gelen ailelerinden birine mensup Muammer Bey (1873-1951), evli ve 6 çocuk babasıdır. İzmir gecelerinde Despina ile birlikte olmak onun için sıradışı bir güzelliktir. Babası Sadık Bey, dedesi Hacı Ali Bey’den aldığı üç seccade ile İzmir’e gelmiştir. Büyük şehre gelen her taşralı gibi, zengin olma hayalleri vardır. Onunkiler hayal olarak kalmayacaktır. Kısa sürede İzmir’in sayılı halı tüccarları arasında adı geçmeye başlar. Bu durumu gören Hacı Ali Bey’de İzmir’e yerleşir. İzmir’in güçlü ailelerinden biri olurlar ve Uşakizâdeler olarak bilinirler.
Hacı Ali Bey ve oğlu Sadık Bey, bir süre sonra iki bin develik bir taşımacılık şirketi kurarlar. İzmir-Aydın arasında incir, kuru üzüm, buğday, arpa taşımacılığı onların tekelindedir. O dönemde inşasına başlanan Aydın-İzmir demiryolu şirketine de ortak olmak isterler. Geleceğin nerede olduğunu fark etmişlerdir. İngilizler, bu pastayı onlarla paylaşmak istemez; tekliflerini geri çevirirler. Bunun üzerine Sadık Bey, deve sayısını dört bine çıkarır ve taşıma fiyatlarını iyice kırar. Deve taşımacılığı ucuz olunca, trene rağbet azalır. Demiryolları işletmesi, kendilerine ortaklık teklifi getirmek zorunda kalır. Sadık Bey bu denli güçlü bir sermayeye ve politik ilişkilere sahiptir. İzmir’in çeşitli muhitlerinde köşkleri vardır ki Göztepe’deki Beyaz Köşk (bugünkü Uşakizâde Köşkü) bunlar arasındadır. Nâzım Hikmet’in “Bahçesinde ebruli/ Hanımeli/Açan bir köşk”dediği yer!
Attila İlhan’ın şiirinde adı geçen Muammer Bey, Sadık Bey’in oğludur. Uşakizâdeler ailesinin varisidir ve babasının işlerini devraldıktan sonra, güzeller güzeli Adviye Hanım ile evlenir. Adviye Hanım’ın babası Sadullah Daniş Efendi de çok zengin bir şahıstır. O kadar zengindir ki, Kızlarağası Hanı mülklerinden sadece biridir. Üstelik bu hanı satıp, parasını kızına çeyiz olarak verecek kadar bonkördür. Han yabancıya gitmez; Avdiye Hanım’ın kayınpederi Sadık Bey satın alır. Muammer Bey, döneminde işleri iyice büyütür; İngiltere ile ABD arasında deniz taşımacılığı yapan İngiliz Portsmouth şirketine ortak olur. Bunca çalışmanın ve paranın bir karşılığı olmalıdır. İzmir gecelerinin en çok istenen sanatçısı Karantinalı Despina bunca paraya kayıtsız kalmaz. Kısa boylu, biraz şişman Muammer Bey, Despina’nın koynunda uyumaya bayılır. Muammer Bey’in yasak aşkı İzmir’in işgaline kadar sürer. İzmir, Yunanlılar tarafından işgal edilince, Karantinalı Despina da İşgal Kuvvetleri Komutanı Miralay Zafiru’nun sevgilisi oluverir.
Karantinalı Despina’nın ne doğum tarihine ne de ölümüne dair bir bilgiye ulaşamadım; Attila İlhan, anlattıklarını annesinden dinlediklerine bağlar. Karantinalı Despina’da Agora Meyhanesi gibi İzmir’in simgesel gizemlerinden biri olmuştur.
Bu hikâyeyi unutulmaz yapan ayrıntı, Muammer Bey’in kızının kim olduğunda saklıdır. İzmir’in kurtuluşunda, Mustafa Kemal’i köşkünde ağırlayan, devamında evlenerek eşi olan modern eğitimli Latife Hanım (1898-1975), Muammer Bey’in öz kızıdır. Üçü kız üç erkek çocuk sahibi olan Muammer-Adviye çiftinin, en büyük çocukları Latife Hanım’dır.
Muammer Bey, Karantinalı Despina ile Mustafa Kemal’in ortak paydası olduğu gibi 1909 ve 1924’de iki kez İzmir Belediye Başkanlığı yapmıştır.
Türkiye İş Bankası’nın kuruluşuna karar verilen yer olan Uşakizâde Köşkü’nü bir de bu gözle gezin lütfen!